Yılan Zehri

Yılan zehri, zehirli olan yılanlarında ağzında avların ıslatılması ve kayganlaştırılmasını sağlayan tükürük bezleri dışında, temel görevi zehirli sıvı salgılama olan bezlerde vardır. Bunlar tükürük bezlerinin benzeridir. Aralarındaki fark, salgılamış oldukları sıvıda toksik etkenlerin olmasıdır. Yılan zehri sadece avı öldürmek için değil, içeriğindeki fermentlerle sindirime de yardımcı olmaktadır.

Yılan zehrinin rengi beyazımsı, saman sarısı, zümrüt yeşili, turuncu ya da renksiz olabilir. Şeffaf, ince ve biraz yapışkandır. Suya göre biraz daha ağır olan zehir, açık havada olduğunda yapısal bozukluk gösterir. Karanlıkta ve serin yerde kurutularak saklandığında, uzun süre etkinliğini koruyabilir. Bu şekilde kurutulmuş olan zehir, tuzlu ve saf suda yeniden eritilebilir. Yılandan zehir almak için cam bir kabın içine sağma yapılır. En uygun yöntem ağzına bir zar ya da parafilm gerilen bir petri veya beherin ısırtılması şeklinde olur. Yılan zehrinin içeriğinde bazı fermentler ile pıhtılaşmayı kolay hale getiren maddeler bulunmaktadır. Zehrin en zararlı olan ve öldürücü bölümleri enzimatik olmayan protein ya da peptik yapıda olan maddelerdir. Fakat bu maddeler zehrin çok az kısmını oluşturur. Buna rağmen maddeler zehrin tamamına göre 100 katı kadar öldürücü etki yapar.

Yılan zehri vücutta iki farklı şekilde yayılır. Bunların ilki kan dolaşım sistemidir. Ancak yılanın zehir dişinin nadiren doğrudan damarın içine batması söz konusu olduğundan, bu şekilde bir yayılım olur. Ancak bu durum gerçekleşirse, zehir daha hızlı yayılır, kuvvetli bir zehirse kişinin birkaç dakikada ölümüne neden olabilir.

Zehrin vücuda yayılmasının diğer yolu da lenf dolaşım sistemidir. Bu şekilde zehir daha yavaş şekilde vücuda yayılır. Ancak zehirde bulunan bazı unsurlar temasta bulundukları doku ve ince damarları tahrip ederek, dokuların arasına kan ve lenfin yayılmasına neden olur. Bu şekilde yayılma sırasında vücudun hareket ettirilmemesi gerekir. Hareket halinde zehrin yayılması daha hızlı olur. Vücutta lenf sistemi göğüste kan dolaşımına açılır. Eğer bu yayılıma engel olunmazsa, sonuçta kan dolaşımına giren zehir tehlikeli sonuçlara neden olur. Zehir karışan kan karaciğere geçerse, zehrin bir kısmı etkisiz hale gelse de kişi kurtulamayabilir.

Yılan zehri içerik bakımından kimyasal proteinik bileşikler ile çeşitli fermentler içermektedir. Zehirler fizyolojik etkileri açısından iki farklı gruba ayrılır.

Neuro toksinler: bu zehirler iskelet kaslarına ulaşan sinir uçlarında bozukluk yapabilir. Bunlar özellikle beyinde solunum merkezinde soluk alıp vermede etkili olan kaslarda etkili bir şekilde görülebilir. Fazla etkili olursa, kişinin solunumu tamamen durabilir.

Hemolitik (Histolitik) toksinler: bu zehirler dolaşım sisteminde bozukluk yaparlar. Kanda eritrositlere zarar verirler. Kan damarlarını döşeyen endothelial hücreleri tahrip eder ve kanın dışarıya sızmasına neden olurlar. Aynı zamanda kan pıhtılaşmasına engel olur.

Yılan zehrindeki toksik etki, zehrin miktarı ve kişinin zehir karşısındaki duyarlılığı, yılanın yaşı ve fizyolojik durumuyla bağlantılıdır. Bunların dışında en önemli etken zehrin şiddet derecesi yani toksisitesi'dir. Bu yılanın türüne göre değişiklik gösterir. İnsanlar için öldürücü olacak doz;

Zehirli yılanlar yumurtadan ilk çıktığı andan itibaren zehirli olurlar. Fakat erginler kadar etkili zehir enjekte edemezler. Yılanların henüz deri değiştirenleri ve kış uykusundan yeni kalkanlarının zehir etkisi daha yüksektir. Yılan zehirleri sağlık sektöründe, besinlerin muhafazasında kullanılabilir. Gözlüklü yılandan elde edilen zehirden yapılan ağrı kesici çok etkilidir. Morfinden daha fazla etkili olan bu zehir, kişilerde alışkanlıkta yapmaz. Yılan zehirleri özellikle çıngıraklı ve engerek yılan zehirlerinin kan pıhtılaşmasını hızlandırıcı etkileri vardır. Bu nedenle tıpta şiddetli kanamalardaki pıhtılaşmayı sağlaması için kullanılır. Malezya engerek yılanından elde edilen zehir dolaşım bozukluklarının giderilmesi, kalp ağrılarının önlenmesi amacıyla kullanılır. Kobra yılanındaki zehirde tümör büyümesini önlemek amacıyla kullanılır.