Engerek Yılanı Türleri ve Özellikleri

Engerek Yılanı, engerekgiller ailesinden Vipera türünü oluşturan zehirli yılan çeşidine verilen genel bir addır. Engerekler Avrupa, Asya ve Afrika'nın Eskidünya'nın en zehirli yılanlarıdır. Aynı aileden Viperidae akrabaları olan ve Yenidünya'da yaşayan çıngıraklı yılanlar gibi engereklerin de üst çenelerinde iki zehir dişi bulunur. Uzun, kıvrık ve içi boş olan ikişer tane zehir dişleriyle bunların gerisinde daha küçük yakalama dişleri vardır. Oynak üstçene kemiğine bağlı olan bu iri dişler normal olarak geriye doğru yatık bir haldedir. Fakat yılan avına saldırdığı zaman zehir dişlerini dikleştirir ve ısırarak açtığı yaradan zehri avın vücuduna akıtır. Engerek yılanının ısırması pek tehlikelidir. Bazı cinslerin zehri öldürecek kadar tehlikelidir.

Çıngıraklı yılanların gözleri ile burun delikleri arasındaki iki derin çukurda hayvanın avını kolayca bulmasına yardımcı olan ısıya duyarlı organlar bulunduğu halde engereklerde bu çukurlar ve ısı alıcı organlar yoktur. Engerek, omurgalı hayvanlardan sürüngenler sınıfına giren çok zehirli bir yılan bu yılanın Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarında yaşayan 10-50'yi aşkın türü vardır. Bu türlerinden en tanınmışı bayağı engerektir. Sırtındaki zikzaklı kara şeritli bir bakışta tanınabilen bu tür, topraktaki fare ve köstebek deliklerine yerleşirler, küçük memeliler ve kertenkele gibi hayvanlarla beslenen bu engereğin zehri tehlikeli değildir, fakat önlem alınmazsa öldürücü olabilir. Fare deliklerine, köstebek deliklerine yerleşen engerekler kışı burada geçirirler. Genellikle geceleri avlanırlar.

Engerek yılanı, İrlanda dışında bütün Avrupa'da ve Asya'nın kuzeyinde çok yaygındır. Zehirli yılanların pek yaşamadığı Kuzey Kutup Dairesi yakınlarında bile görülebilir. Suda yaşayan birkaç türü olmakla beraber, genellikle çayırlarda, çakıllı alanlarda, ormanlarda, bataklıklarda, çalılıklarda ve bol güneş alan topraklarda yaşarlar. Zehirli yılanların en kuzeyde yaşayan grubu olan engerekler doğurgan hayvanlardır. Engereklerin çoğu iri ve geniş, üçgen, yassı ve kafası üç köşelidir, kuyrukları küttür. 80-150 cm uzunluğunda kalın gövdeli yılanlardır. Ama ağaçlarda yaşayan ince gövdeli türleri de vardır. Toprağın altındaki oyuklarda yuvalanan bazı türlerin ise gözleri küçülerek körelmiştir. Engereklerin yumurtaları genellikle dişinin karnında açılır ve bu yavrular yumurtadan canlı doğar. Afrika'da yaşayan gece engerekleri gibi birkaç tür ise yumurtlayarak çoğalırlar. Afrika'da ve Arabistan'ın kurak bölgelerinde yaşayan Bitis cinsinden şişen engereklerin ilginç bir savunma davranışı vardır. Bu yılanlar bir tehlike karşısında kaçmazlar, gövdelerini şişirerek ıslığa benzer bir ses tonu çıkarırlar. Afrika ormanlarında çok sık görülen Gabon engereği ile Asya'da yaşayan Russell engereği en zehirli engerek türleri arasındadır. Çöl engereği de Kuzey Afrika çöllerinde yaşar.

Türkiye'de Yaşayan Engerek Türleri

Boynuzlu engerek: Türkiye'de genellikle küçük boylu otların altlarında ve kumlu alanlarda, çalılık, taşlık ve orman açıklıklarında yaşarlar. Boynuzlu engerek yılanı engerekgiller ailesinden olup sırt bölgesinin rengi genellikle sarı, koyu kahverengi ve gri tonlarında renkli bir engerek türüdür. Boynuzlu engerek yılanının baş tarafında küçük ve yukarı doğru gergedan boynuzuna benzeyen boynuz görünüşü vardır. Bu sebepten dolayı bu isimle adlandırılmıştır. Boyları 50-60 cm arasında olup zehirli bir yılan türüdür. İlkbahar mevsiminde çiftleşen boynuzlu engerekler Ağustos ayında 5-14 kadar yavru doğurmaktadır.
Baran engereği: Baran engereği, ismini Türkiye'nin ileri gelen ünlü Herpetologlarından olan Prof. Dr. İbrahim Baran'dan almıştır. Sakarya'da ve Silifke civarında şartların uygun olduğu alanlarda görülmektedir. Baran engereği de diğer engerekler gibi engerekgiller ailesinden bayağı engereğin Türkiye'deki endemik olan bir alt türüdür. Sırt bölgesinin rengi boynuzlu engereğe göre daha koyudur, genel olarak siyah çok nadirde grimsi ya da kahverengi olur. Kuyruk uçları sarımsı, bazen de sırtları zikzaklı ve açık renkli benekleri olur. Boyları 55 cm'ye kadar olur, kısa boylu otların altında ve taşlık alanlarda yaşarlar.
Kafkas engereği: Engerekgiller familyasından olan, sırt kısmı genelde siyah, gri, kırmızı ve sarı renkli engerek türüdür. Sırtın büyük bir kısmını kaplayan ve baştan kuyruk kısmına kadar uzanan zikzaklı bir şerit vardır. Bu şerit bazen parçalı şeklinde de olabilir. Vücudun yan kısımları benekli veya noktalıdır. Beyaz benekli olan karın kısımlarının rengi, siyah ve siyah tonlarında olmaktadır. Genellikle kertenkeleler, küçük kemiriciler ve çeşitli omurgasızlarla beslenirler. Kafkas engereği, yağmur ormanlarının taşlık bölgelerinde yaşamaktadırlar. Genellikle rutubeti çok olan yerleri severler. Türkiye'de sadece Artvin civarındaki yağmur ormanlarında yaşarlar.
Koca engereği: Engerekgiller familyasından olan engerek türüdür. Koca engereğin sırt kısmının rengi genelde grimsi ve kahverenginde ve kahverengin tonlarında olur. Sırtında bazı yerlerde koyu renkte benekler olur, bu benekler bazen belirsizdir. Sırtın orta kısmında koyu renkli, iç kısımları kırmızı veya sarı renkte benekleri bulunmaktadır. Baş bölgesinin üst kısmında da bazen küçük siyah benekler görülebilir. Kuyruğunun ucu sarıya yakın bir renktedir. Karın bölgesi pembemsi ve beyazımsı renktedir ve karın kısmında nokta şeklinde siyah benekler bulunur. Genelde fare gibi kemiriciler, kuşlar, yılanlar, kertenkeleler ve çeşitli omurgasızlarla beslenir. Avlarını sabah erken saatte veya geceleyin avlarlar. Avlarını yakaladıktan sonra, yemeden önce zehirleyerek öldürürler. Hareketleri ağır olan bu tür, gündüzleri genelde dinlenerek geçirirler. Taşlık alanlarda, ovalarda, terk edilmiş evlerde, bahçelerde, harabelerde ve tarlalarda yaşamlarını sürdürürler. Türkiye'de Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde görülürler. Doğu Akdeniz'de de görülebilir. Türkiye'nin en zehirli ölümcül yılanları olarak bilinir.
Ağrı engereği: Engerekgiller familyasından olan, sırt kısımları çoğunlukla kül renginde veya grimsi kahve renkte olan engerek türüdür. Türkiye'nin en zehirli engerek türlerinden bir tanesidir. Sırt bölgesinde, baştan kuyruk kısmına kadar içi sarımsı veya tuğla kırmızı renginde olan büyük benekleri bulunur. Bu benekler bazen birleştir ve birleştiğinde dalgalı, baklava desenli veya zikzaklı bir şerit şeklini alır. Baş bölgesinin üzerinde küçük siyah benekler vardır. Karın kısmı sarımsı beyaz renkte ve üzerinde küçük siyah noktalar bulunmaktadır. Genel olarak, kertenkele, kuş, küçük kemiricilerle beslenirler. Gündüzleri taş altlarında ve oyuklarda saklanan bu tür, avları gece yaparlar. Ağır hareket ederler fakat saldırırken oldukça hızlı hareket ederler. Dağlarda, taşlık bölgelerde ve ormansız alanlarda, az bitkili yerlerde yaşarlar. Türkiye'de Ağrı, Iğdır, Kars, Van ve Hakkari civarında yaşarlar.